Μετάφραση και ελληνική εκδοτική πραγματικότητα

Διάλεξα να δραστηριοποιηθώ επαγγελματικά στη μετάφραση γιατί ένιωθα ότι το είχα, το γούσταρα. Επιπλέον, σε μία χώρα όπου μεταφράζονται τα πάντα, από εγχειρίδια οικιακών συσκευών και οδηγούς εργασιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι εκατοντάδες κιλά ξένης λογοτεχνίας και τηλεοπτικών σειρών, ήξερα ότι υπήρχε ζήτηση. Το έψαξα, το σπούδασα, πιστοποιήθηκα, το πάλεψα με άπειρες ώρες προσωπικής δουλειάς (κάτι ανάμεσα σε βίτσιο και καταναγκασμό) και βγήκα στην αγορά εργασίας. Αυτό που δεν ήξερα είναι αυτό που αναφέρει ο Κόνολι στη συνέντευξή του: " Στην Ελλάδα η μετάφραση αντιμετωπίζεται λιγάκι ερασιτεχνικά".

Όλοι μεταφράζουν: δημοσιογράφοι, καθηγητές ξένων φιλολογιών, ασκούμενοι δικηγόροι, γραμματείς, δακτυλογράφοι, πτυχιούχοι του Lower, αρκεί να κουτσομιλάνε τη γλώσσα και να έχουν ένα-δύο λεξικά. Εντάξει, δεν με πειράζει. Αυτό που με πειράζει είναι ότι έχω απευθυνθεί (και μάλιστα πάνω από δύο φορές) σε όλους τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους της χώρας και κανένας μα κανένας (ούτε η εξαίρεση που λένε ότι επιβεβαιώνει τον κανόνα) δεν έδειξε έστω κάποιο ελάχιστο ενδιαφέρον για το γεγονός ότι κατέχω κύριε, μεταπτυχιακή πιστοποίηση επαγγελματικής δεινότητας στα χ και ψ μεταφραστικά πεδία, με merit εδώ και distinction εκεί" και σκατούλες. Τίποτα! Ίδια αντιμετώπιση σα να είχα πτυχίο του (πάλαι ποτέ) Palso.

Το θέμα μου σαφώς, δεν είναι ο επαγγελματικός ανταγωνισμός. Είναι τα κριτήρια επιλογής. Κανένας δεν σου ανοίγει την πόρτα αν δεν ξέρεις κάποιον. Δεν δέχονται καν να σου δώσουν να κάνεις ένα δείγμα δουλειάς. Τους παίρνεις τηλέφωνα, πας απο κει, τους στέλνεις μέιλ και βαριούνται / δε γουστάρουν / λείπει η κοπέλα της γραμματείας και δεν σου φωτοτυπούν καν δύο σελίδες για να δουν τη δουλειά σου. (Εκτός αν είναι όλοι τόσο ευχαριστημένοι με το επίπεδο των μεταφράσεων που κυκλοφορούν, χαχαχα, ανέκδοτο!). Καμία ευκαιρία για όσους δεν ξέρουν τον κατάλληλο άνθρωπο, εκτός αν πεθάνει κάποιος ή αν απειλήσεις τον υπεύθυνο με όπλο υποθέτω.

Έχω κάνει βεβαίως δοκιμαστικά. Ένα από αυτά έτυχε να το δω τυπωμένο μερικούς μήνες αφού είχε απορριφθεί, ως κομμάτι ενός βιβλίου. Ο επαγγελματίας της αρπαχτής, έδινε από δέκα σελίδες σε κάθε μεταφραστή που του ζητούσε δουλειά κι έβγαλε ένα βιβλίο τζαμπέ.

Και βεβαίως, τα καλά να τα δηλώνουμε και επώνυμα: ο μόνος εκδοτικός οίκος ο οποίος μου έδειξε κάποιο επαγγελματικό πρόσωπο ήταν (πριν πάρα πολλά χρόνια βέβαια) ο Κέδρος. Έκανα ένα δείγμα και είχα απάντηση μέσα σε είκοσι μέρες, όσες μου είχαν πει. Η δουλειά μου απορρίφθηκε - και δικαίως. Η μετάφραση μού επεστράφη από τον επιμελητή με σημειώσεις και διορθώσεις που ακόμα και κατά τη δική μου γνώμη, επαρκούσαν για να απορριφθεί. Παραδόξως, αυτή η εμπειρία απόρριψης έχει μείνει στη μνήμη μου ως σχεδόν μοναδικό δείγμα επαγγελματισμού και ανοιχτών θυρών στον εκδοτικό χώρο. (Να αναφέρω όμως και το γεγονός ότι τρία χρόνια αργότερα, φίλη μου μεταφράστρια ήταν αναγκασμένη να πηγαίνει τρεις φορές την εβδομάδα στον ίδιο εκδοτικό οίκο μπας και πληρωθεί ένα βιβλίο που είχε κάνει).

Ασχολήθηκα με άλλους τομείς, μετέφραζα χαρτάκια από φάρμακα και άπειρες ευρεσιτεχνίες προς κατάθεση στο τότε υπουργείο Εργασίας. Με διώξανε και από τις δύο δουλειές όταν ζήτησα αύξηση. Ξαναέκανα άλλα πράγματα, άνοιξα ένα γραφείο μεταφράσεων, δεν πήγε καλά, το έκλεισα. Ξανά άλλα πράγματα, ιδιαίτερα μαθήματα και τέτοια. Κάποια στιγμή μια γνωστή μου, μου ζήτησε βοήθεια σε ένα βιβλίο που μετάφραζε. Λογοτεχνία, εκδόσεις γνωστές, χάρηκα, ορίστε λέω, ίσως είναι μία ευκαιρία. Θα με γνωρίσει, θα δούνε και τη δουλειά μου, ωραία. Της μετάφρασα τέσσερα βιβλία. Σε όλα μπήκε το όνομά της.

Πάρακάτω. Βρίσκω έναν εκδότη, μου δίνει ένα μυθιστόρημα του Χένρι Τζέιμς. Δεν θα τον ξεχάσω ποτέ. Το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε αλλά τουλάχιστον ο άνθρωπος με πλήρωσε. Πιο μετά, βρίσκω έναν άλλο. Κάνουμε ένα συμβόλαιο για μία βιογραφία από τα ισπανικά. Το παραδίδω στην ώρα μου και με πληρώνει με επιταγή. Ακάλυπτη. Του τη σφραγίζω, εφόσον δεν έβγαινε καν στα τηλέφωνα. Με εκδικήθηκε όταν έβγαλε το βιβλίο χωρίς το όνομά μου. Παρά την επαγγελματική ζημία, δεν του έκανα τότε ασφαλιστικά για να μην δείξω επιθετικό προφίλ στο χώρο που πάσχιζα να μου ανοίξει μία πόρτα. (Μούντζες δεκτές).

Στο μεταξύ είχα πιάσει πρωινή δουλειά σε γραφείο, καθώς έπρεπε να τρώω κάτι σε καθημερινή βάση για να ζήσω. Δεν είχα το χρόνο πια να τρέχω από πόρτα σε πόρτα. Τρέχανε βέβαια τα ενδιαφέροντά μου, γνώρζα κόσμο από το χώρο αλλά τίποτα. Καμία ευκαιρία. Ακόμα και σε ανθρώπους που πήγα "συστημένη", απαξίωσαν έστω να μου απαντήσουν για μεταφράσεις που είχα δουλέψει επί ώρες, με αγωνία και προσδοκίες. Τίποτα. Μεγάλοι και σοβαροί υποτίθεται εκδοτικοί οίκοι, με σπουδαίους επιμελητές, σχεδόν δύο χρόνια έχουν περάσει και μάλλον δεν έχουν ακόμα διαβάσει τη μετάφρασή μου! Ποιος ξέρει, ίσως μου τη διαβάσουν τελικά ως επικήδειο.

Τελικά ένα δοκιμαστικό μου κρίνεται "εξαιρετικό". Παίρνω κι άλλη δουλειά, από εκδότη γνωστό. Η χαρά μου ήταν βέβαια μεγάλη, κυρίως γιατί ο επιμελητής που μου ανέθεσε τη δουλειά είναι άνθρωπος σεβαστός και με κάποιο "όνομα" στο χώρο. Ρίχνομαι, κάνω τη μετάφραση, επί μήνες δεν ασχολούμαι με τίποτε άλλο τα απογεύματα, τα Σάββατα, τις αργίες. Μόνο αυτό. Παραδίδω στην ώρα μου και βάσει της συμφωνίας αναμένω να πληρωθώ δύο μήνες αργότερα.

Τέσσερις μήνες αργότερα, κι αφού δεν έχω δει φράγκο τσακιστό, ενημερώνομαι ότι η πολιτική του εκδοτικού οίκου έχει αλλάξει και θα πληρωθώ αν και όταν εκδοθεί το βιβλίο. "Μα εγώ το δούλεψα! Το παρέδωσα και μάλιστα στην ώρα μου και τώρα μου λέτε ότι μπορεί να μην πληρωθώ καν;". Λυπήθηκαν πολύ αλλά κανείς δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα... Βλέπεις η αγορά είναι δύσκολη αυτή τη στιγμή... Οι αρπαχτές όμως, αρπαχτές, έτσι;

Ενάμιση χρόνο μετά την παράδοση του βιβλίου παραμένω απλήρωτη (και το βιβλίο όντως αδημοσίευτο). Στο μεταξύ μου έδωσαν άλλα δύο μυθιστορήματα. Ζήτησα συμβόλαιο με ρήτρα για την ημερομηνία πράδοσης και πληρωμής. Αρνήθηκαν. Για την ακρίβεια, όταν κατάλαβαν ότι δεν πρόκειται να δεχτώ να μεταφράσω 1400 σελίδες σύνολο χωρίς καμία δέσμευσή τους ότι θα με πληρώσουν, με αγνόησαν παντελώς.

Αυτοί είναι λοιπόν οι έλληνες εκδότες. Οι επαγγελματίες της αρπαχτής και της εκμετάλλευσης. Που χρησιμοποιούν μεταφραστικά δείγματα για να βγάλουν βιβλία. Που πληρώνουν με ακάλυπτες επιταγές. Που πρέπει να πας από το "λογιστήριο του οίκου μας για να πληρωθείς" τριάντα φορές και να παρακαλάς για τα λεφτά σου. Που αναθέτουν βιβλία και δεν τα πληρώνουν παρά μόνο αν και όποτε, το οποίο δεν καθορίζουν καν.

Κάποιος σοβαρός εκδότης / επιμελητής θα υπάρχει. Το λέει η στατιστική. Εάν αποφασίσω να ξανα-ασχοληθώ με τα μαγαζάκια τους, μπορεί να σταθώ πιο τυχερή και να τον ανακαλύψω. Μέχρι τότε, έχω επιστρέψει στην τέχνη μου και μεταφράζω ποιήματα σπαρακτικά, που όπως και να 'χει, τα αγαπώ πολύ.

Και, α, ναι: δουλεύω σε μία δουλειά που μισώ και γκρινιάζω όλη μέρα.