Πόσες νύχτες θα κοιμηθείς πριν ξανάρθεις;

Ένα από τα πράγματα που απόλαυσα τις τελευταίες μέρες ήταν οι "Ξένες λέξεις" του Βασίλη Αλεξάκη. Το αγόρασα πριν χρόνια και το άφησα να σκονίζεται σ' ένα ράφι μέχρι που το ξανάπιασα στα χέρια μου σ' ένα πρόσφατο ταξίδι μου στην Κεφαλονιά. Το βιβλίο που κέρδισε το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος πριν μια πενταετία, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα μυθιστόρημα. Είναι μια Οδύσσεια ανάμεσα σε λέξεις γαλλικές, ελληνικές, αφρικάνικες, ένα ταξίδι ανακάλυψης, εξερεύνησης και επιστροφής.

Ο βασικός ήρωας έχει ακρετά κοινά με τον ίδιο τον Αλεξάκη (είναι συγγραφέας ελληνικής καταγωγής που ζει στο Παρίσι). Μια μέρα, κουρασμένος από τη ζωή του και την πνευματική του δραστηριότητα, αποφασίζει να μάθει μία γλώσσα αφρικάνικη, σαν αυτή που πίστευε ότι θα μιλούσε ο Ταρζάν, ήρωας των παιδικών του χρόνων, ή σαν αυτή που ήξερε ότι μιλούσαν κάποιοι μακρινοί, πεθαμένοι συγγενείς του, μετανάστες στο Μπανγκί της Αφρικής.

Η ιστορία της Κεντρικής Αφρικανικής Δημοκρατίας, που υπήρξε γαλλική αποικία για πάρα πολλά χρόνια, παρουσιάζεται χωρίς εξάρσεις και αφορισμούς, ως βασικός καμβάς του βιβλίου, πάνω στον οποίο χτυπά η καρδιά της Μπεάφρικα, τα σάνγκο. Μια γλώσσα ελλειπής, καθώς δεν διαθέτει ούτε γραπτά μνημεία, ούτε επαρκές λεξιλόγιο και η διδασκαλία της είναι απαγορευμένη στα σχολεία, με απόφαση της άλλοτε γαλλικής και άλλοτε κεντροαφρικανικής κυβέρνησης. Τα σάνγκο θεωρούνται "χυδαία", όπως κάποτε η δική μας "δημοτική" και η χρήση τους περιορίζεται στην προφορική επικοινωνία μεταξύ των Κεντροαφρικανών.

Αυτή τη γλώσσα αποφασίζει να μάθει ο ελληνογάλλος συγγραφέας. Γοητεύεται από τον εξωτισμό της, τη δομή της, τον ήχο της. Σε όλο το βιβλίο, τα σάνγκο πρωταγωνιστούν. Τα παραδείγματα είναι άπειρα και οι κανόνες γραμματικής που αναλύονται καθώς παρακολουθούμε την πρόοδο του βασικού ήρωα, μας φέρνουν σε επαφή με μία άλλη αντίληψη για τη ζωή: στα σάνγκο δεν υπάρχει το ρήμα "έχω". Αντί αυτού χρησιμοποιούν το "είμαι". Δεν λένε "έχω ένα αυτοκίνητο", λένε "είμαι με ένα αυτοκίνητο". Πρώτο πολιτισμικό μικροσόκ. Άλλο παράδειγμα: όσες εκφράσεις συνδέονται με τις αισθήσεις και τις προτιμήσεις, αναφέρονται στο ανθρώπινο σώμα. Στα σάνγκο δεν λένε "μου αρέσεις". Λένε "αρέσεις στα μάτια μου". Μια φράση ακόμα που μου έκανε εντύπωση ήταν ο τρόπος που λένε το δικό μας "Πότε θα σε ξαναδώ;". Η αντίστοιχη φράση στα σάνγκο είναι "Πόσες νύχτες θα κοιμηθείς πριν ξανάρθεις;".

Στην εξέλιξη του μυθιστορήματος ο ήρωας ταξιδεύει τελικά στο μυθικό του Μπανγκί κι έρχεται σε επαφή όχι μόνο με τα σάνγκο, αλλά και με ολόκληρο το σύστημα καταστολής της γλώσσας των Αφρικανών. Ο Αλεξάκης κρατά καλές ισορροπίες και δεν αποφεύγει να απομυθοποιήσει την Αφρική όπου χρειάζεται: εκτός από τη γλώσσα και τις πληγές που άφησε η γαλλική κυριαρχία στη χώρα, ο συγγραφέας αναφέρεται στις βιαιότητες των ίδιων των Αφρικανών σήμερα, αλλά και στις λαϊκές δοξασίες για τα λικούντου, τα κακά πνεύματα, τη μαγεία, τις μαγγανίες και όλα αυτά που κατασπαράζουν την καρδιά της Αφρικής.

Έχοντας διαβάσει αρκετά, κουραστικά μυθιστορήματα με ήρωες συγγραφείς και βασικό θέμα το περίφημο "ταξίδι μέσα από τις λέξεις", το μυθιστόρημα του Αλεξάκη ήταν μαγικό: οι τόσο ανοίκειες αφρικάνικες λέξεις του κατάφεραν να αιχμαλωτίσουν το ενδιαφέρον, αλλά και τη φαντασία μου, μέχρι την τελευταία σελίδα.

***

Πληροφορίες για τα σάνγκο εδώ.
Το βιβλίο του Αλεξάκη εδώ.